หลักธรรมคำสอนทางพระพุทธศาสนา

ขันธ์  ๕

         

           ขันธ์  ๕  เป็นการแสดงถึงองค์ประกอบของชีวิตว่ามีอะไรบ้าง  ในทางพระพุทธศาสนามนุษย์ประกอบด้วยองค์ประกอบใหญ่ๆ  ๒  อย่าง  คือ  ส่วนที่เป็นรูปธรรมและส่วนที่เป็นนามธรรม  อันได้แก่  จิตใจ  ซึ่งรวมเรียกสั้นๆ  ว่า  “นามรูป”  นามรูปนี้แยกย่อยออกเป็น  ๕  ส่วน  เรียกว่า  “เบญจขันธ์”  หรือ  “ขันธ์  ๕”  ดังนี้

       

          ๑)  รูป  หมายถึง  ส่วนที่เป็นร่างกาย  อันประกอบด้วยธาตุทั้ง  ๔  ได้แก่  ธาตุดิน  ธาตุน้ำ  ธาตุไฟ  และธาตุลม  เป็นต้น

          ๒)  วิญญาณ  หมายถึง  การรับรู้ผ่านประสาทสัมผัส

          ๓)  เวทนา  หมายถึง  ความรู้สึกที่เกิดขึ้นกับสิ่งที่รับรู้นั้น  เวทนามีอยู่  ๓  อย่าง  ได้แก่  ความรู้สึกสบายใจ  เรียกว่า  สุขเวทนา  ความรู้สึกไม่สบายใจ  เรียกว่า  ทุกขเวทนา  และความรู้สึกเฉยๆ  เรียกว่า  อุเบกขาเวทนา  เป็นต้น

          ๔)  สัญญา  หมายถึง  กำหนดหมายรู้สิ่งใดสิ่งหนึ่ง  การแยกแยะได้ว่าอะไรเป็นอะไรอันเป็นขั้นตอนถัดจากเวทนานั่นเอง

          ๕)  สังขาร  หมายถึง  สิ่งที่ปรุงแต่งจิต  เช่น  แรงจูงใจ  หรือสิ่งกระตุ้นผลักดันให้มนุษย์กระทำการอย่างใดอย่างหนึ่ง  เช่น  ตารับรู้วัตถุสิ่งหนึ่ง  (วิญญาณ)  รู้สึกว่าสวยดี  (เวทนา)  จำได้ว่ามันเป็นวัตถุกลมๆ  ใสๆ  (สัญญา)  แล้วเกิดแรงจูงใจผลักดันให้เอื้อมมือไปหยิบมาเพราะความอยากได้  ขั้นตอนนี้เรียกว่า  สังขาร  สังขารจึงเป็นขั้นตอนที่ก่อให้เกิดพฤติกรรม